ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA IMIDACLOPRID TRONG DIỆT RỆP SÁP: KHÁNG THUỐC VÀ GIẢI PHÁP MỚI HIỆN NAY

Imidacloprid – Hoạt chất vàng một thời trong diệt rệp sáp

Imidacloprid là hoạt chất thuộc nhóm Neonicotinoid, cơ chế tác động tiếp xúc, lưu dẫn và vị độc, gây ức chế hệ thần kinh trung ương của côn trùng bằng cách khóa thụ thể nicotinic acetylcholine. Trước đây, đây là hoạt chất hiệu quả cao nhất để phòng trừ các loại côn trùng chích hút, đặc biệt là rệp sáp (Pseudococcidae).

Trong giai đoạn 2000 - 2015, Imidacloprid được nông dân khắp Việt Nam sử dụng phổ biến để kiểm soát rệp sáp hại cây ăn trái, khóm, cà phê và hồ tiêu. Sản phẩm Confidor 200SL của Bayer (Đức) là dòng nổi tiếng nhất, với nồng độ Imidacloprid 200g/L, dạng dung dịch hòa tan (SL).

Dạng trình bày SL (Soluble Liquid) có ưu điểm gì?

• Tan hoàn toàn trong nước, dễ pha chế và phun xịt.
• Hấp thu nhanh qua lá và rễ, có tính lưu dẫn mạnh mẽ.
• Tồn lưu lâu trong mô cây, bảo vệ kéo dài đến 2-3 tuần sau phun.

2. Thực trạng hiện nay: Rệp sáp đã kháng Imidacloprid trên diện rộng

Tuy nhiên, nhiều nông dân và cán bộ kỹ thuật đã phản ánh rằng Imidacloprid ngày càng kém hiệu quả trong diệt rệp sáp. Dù nông dân phun Confidor 200SL hoặc các sản phẩm cùng hoạt chất nhiều lần nhưng vẫn không kiểm soát được rệp. Có trường hợp phun 2-3 lần liền nhưng mật độ rệp vẫn cao, thậm chí rệp phục hồi mạnh hơn sau khi phun.

Nguyên nhân chính là hiện tượng kháng thuốc của rệp sáp:

• Khả năng kháng của rệp sáp ngày càng mạnh do nông dân lạm dụng thuốc Imidacloprid kéo dài trong nhiều năm, phun lặp lại với liều cao hoặc không đúng kỹ thuật.
• Rệp sáp có cơ chế tự bảo vệ mạnh, lớp sáp dày, rệp non phát triển nhanh, dễ tạo quần thể kháng.
• Kiến đen bảo vệ rệp sáp, giúp rệp lẩn trốn, giảm tiếp xúc với thuốc, tạo điều kiện cho kháng thuốc phát triển.

3. Bằng chứng khoa học và số liệu về tình trạng kháng Imidacloprid

Nghiên cứu của Viện Bảo vệ Thực vật Việt Nam (2022):

• Tại Đồng Nai, Bình Dương và Tây Nguyên, khảo sát 60 vườn cà phê và khóm cho thấy trên 70% quần thể rệp sáp có khả năng kháng Imidacloprid.
• Hiệu quả diệt rệp của Confidor 200SL chỉ đạt 40-50% sau 3 ngày xử lý, so với mức 90% ghi nhận vào giai đoạn 2010-2015.

Nghiên cứu của Kondo & Gullan (2018) trên tạp chí "Entomology":

• Rệp sáp có tốc độ phát triển kháng Neonicotinoid nhanh hơn so với các loài côn trùng chích hút khác.
• Tần suất đột biến điểm trên thụ thể nAChRs (receptor đích của Imidacloprid) cao gấp 2-3 lần so với rầy và bọ xít.

4. Sản phẩm nào thay thế Confidor 200SL hiện nay?

Closer 500WG (Sulfoxaflor 500g/kg)

• Thế hệ mới nhất thuộc nhóm Sulfoximine, không chéo kháng với Neonicotinoid như Imidacloprid.
• Cơ chế tác động mạnh hơn, bám chặt thụ thể nAChRs tại vị trí khác với Imidacloprid, nên có hiệu quả trên cả quần thể rệp sáp đã kháng Neonicotinoid.
• Theo kết quả thử nghiệm của Đại học Cần Thơ năm 2023, Closer 500WG diệt rệp sáp trên khóm và cà phê đạt 92-95% sau 72 giờ, duy trì hiệu quả đến 15 ngày.

Transform 500WG (Sulfoxaflor 500g/kg)

• Cùng hoạt chất Sulfoxaflor như Closer 500WG, đặc trị các loài chích hút và rệp sáp kháng thuốc cũ.
• Lưu dẫn mạnh, thấm sâu vào mô cây, diệt tận gốc kể cả rệp sáp ẩn nấp trong rễ và bẹ lá.

Sheba 50EC (Prothiofos 500g/L)

• Hoạt chất nhóm lân hữu cơ (Organophosphate), có tác động tiếp xúc và lưu dẫn nhẹ.
• Dùng phối hợp với các thuốc mới như Closer hoặc Transform để xoay vòng hoạt chất, giảm nguy cơ kháng thuốc mới.

5. Kết luận và khuyến nghị cho nhà vườn

• Imidacloprid và Confidor 200SL từng là lựa chọn số 1 trong phòng trừ rệp sáp, nhưng hiện nay hiệu quả đã suy giảm rõ rệt do hiện tượng kháng thuốc trên diện rộng.
• Nhà vườn cần xoay vòng hoạt chất, hạn chế phụ thuộc vào Neonicotinoid.
• Sử dụng Closer 500WG hoặc Transform 500WG, kết hợp với Super Oil 10EC giúp tăng hiệu quả diệt rệp, ngăn chặn tái bùng phát.
• Kiểm soát kiến đen bằng keo chắn kiến SPC và bả sinh học SPC để chặn nguồn lây lan rệp sáp.

Khuyến nghị quy trình phun:

1. Lần 1: Sheba 50EC + Super Oil 10EC (ngay đầu vụ).
2. Lần 2: Closer 500WG + Super Oil 10EC (trước ra hoa, làm trái).
3. Lần 3: Closer 500WG hoặc Transform 500WG + Super Oil 10EC (trước thu hoạch 30-45 ngày).